Instytucja funduszu alimentacyjnego została uregulowana w Ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (dalej jako ustawa o pomocy alimentacyjnej). Definicja funduszu została unormowana w art. 1 ust. 2 ustawy o pomocy alimentacyjnej. Zgodnie z powyższym przepisem fundusz alimentacyjny to system wspierania osób uprawnionych do alimentów środkami finansowymi z budżetu państwa. Inaczej rzecz ujmując, jest to wyznaczona przez państwo określona pula pieniężna na wypłatę świadczeń dla dzieci i innych osób w przypadku niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych.
Fundusz alimentacyjny jest jednym z systemów pomocy społecznej, której celem jest walka z ubóstwem. Aby jednak dana osoba mogła skorzystać z funduszu, ryzyko ubóstwa musi występować łącznie z ryzykiem nieskuteczności systematycznego egzekwowania świadczeń alimentacyjnych.
W doktrynie podkreśla się, iż naczelną funkcją funduszu alimentacyjnego jest publiczne kredytowanie potrzeb bytowych osób uprawnionych do nieskutecznie egzekwowanych alimentów. Słowo „kredytowanie” oznacza, iż wypłata środków ma charakter zwrotny – do spłaty kwot wypłaconych na rzecz uprawnionego do alimentacji zobowiązany jest dłużnik alimentacyjny, tj. osoba uchylająca się od płacenia alimentów. Celem świadczeń z funduszu jest bieżące zastępowanie alimentów przysługujących uprawnionemu na podstawie art. 128 Ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.